Rüyamda küçük burunlu, sarkık suratlı ve gür sakallı birisiyle yolculuğa çıkıyorum. Yolculuk boyunca ismini öğrenme teşebbüsüne giriyorum, lakin ismini söylemek istemiyor. Kızgın bir çölde tedrici adımlarla ilerliyoruz. O anlatıyor, ben dinliyorum. Sürekli sayı ve rakamlardan bahsediyor. Birden semâlardan bir ses yükseliyor.
O ses:
- Ey Harezmi gel artık.
diyor. Yanındakini bırak ve gel. Öyle de oluyor, gözlerimin önünde bu zat semalara yükseliyor.
Ortalık toz duman...
Rüya bu şekilde...
Kan ter içinde uyandım...
Hayırdır İnşallah ...
***
Matematik dehası Harezmi’yi rüyamda görmüştüm. Yatağımdan fırladığım gibi, yıllar önce şahsıma hediye olarak takdim edilen, Harezmi’nin “El’Kitab’ül- Muhtasar fi Hısab’il Cebri ve’l-Mukabele” yani Cebir ve Denklem Hesabı üzerine özet kitap isimli eserini kütüphanemden bularak sayfalarını karıştırmaya başladım. Bu kitap aynı zamanda doğu ve batının ilk müstakil cebir kitabı olma özelliğini taşımaktadır.
Bu garip rüyadan sonra bugünkü ruznâmelerimizi, sıfır rakamını bulan Harezmi ile başlatalım diye bir cehde girerek bu satırları yazmaya başladım.
Harezmi, matematik sahasında bir dehadır.
“El’Kitab’ül- Muhtasar fi Hısab’il Cebri ve’l-Mukabele” yani “Cebir ve Denklem Hesabı üzerine özet kitap” adlı oldukça ilmî bir kitap. Batılılar Harezmi’yi “cebirin babası” olarak bilir. Hindistan’da sayıları ifade etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sisteminin kullanıldığını saptamıştır. Harezmi’nin bu noktada yazdığı kitabın Algoritmi de numero Indorum adıyla Latinceye tercüme edilmesi sonucu, sembollerden oluşan bu sistem ve sıfır, 12. Yüzyılda Avrupalılara tarafından alınmıştır. Söz konusu kitapta Harezmi, verilen bir denklemin çözümünü sağlamak maksadıyla genel ikinci dereceden şu beş duruma ayırmıştır:
1- İkinci ve birinci derece terimleri birbirine eşittir: ax2=bx;
2- İkinci derece terimi bir sabit sayıya eşittir: ax2 b;
3- İkinci ve birinci derece terimleri toplamı sabit sayıya eşittir: ax2+bx=c;
4- İkinci derece terimi ile sabit sabşt sayı toplamı birinci derece terimine eşittir: ax2+c=bx;
5- İkinci derece terimi birinci derece terimi ile sabit sayı toplamına eşittir; ax2 bx+c.
***
Harezmi tasavvuf karşısında eriyen, tarih, coğrafya, matematik ve astronomi gibi ilim dairelerinde deha çaplı bir zat-ı muhteremdir. Bir garip rüya vesilesi ile hatırladığımız Harezmi’nin ruhaniyetine bir fatiha okuyalım ve bu bahsi sonlandıralım...